الگوهای مشارکت اقتصادی و سرمایه گذاری دانشگاه

اجاره

- در قرارداد اجاره‌ای، بهره بردار مسئول کلیه امور اجرایی و مسائل مربوط به کیفیت و استانداردها است. بهره‌بردار، خدمات را با هزینه و ریسک خود انجام می‌دهد.

- استفاده از فضاهای کالبدی و فیزیکی و تجهیزات آزمایشگاهی، کارگاهی و ... ترجیحا برای توسعه فعالیت های مرتبط با مأموریت دانشگاه در زمره این الگو قرار می گیرد.

- در صورتی که دانشگاه در نظر داشته باشد مازاد بر اجاره،  با واحدهای فناور و یا شرکت دانش بنیان مشارکت نماید مبلغ سرمایه گذاری باید توسط واحد فناور و شرکت دانش بنیان منظور شود.

- شرکت های دانش بنیان اعضای هیأت علمی و دانش بنیان دانشگاهی و واحدهای فناور

- واحدهای توسعه و تحقیق بنگاه های اقتصادی

- واحدهای تولیدی دانش محور مخصوصاً در فاز نیمه صنعتی

- شرکت ها، واحدها و افراد حقیقی ذیصلاح که در زمینه خدمات پژوهشی ، خدمات فناوری، خدمات آموزشی، خدمات فرهنگی و ... فعالیت می نمایند.

1. مسئولیت ارائه خدمات از دانشگاه به بهره بردار منتقل می‌شود و ریسک مالی بهره‌برداری و نگهداری را بهره‌بردار متحمل می‌شود.
2. در قراردادهای اجاره‌ای هیچ نوع دارایی به بهره بردار واگذار نمی‌شود. بعبارت دیگر دانشگاه، منفعت بهره‌گیری از دارایی به‌صورت اجاره‌ای را به یک بهره بردار ارائه می‌نماید.
3. بهره بردار نسبت به انجام فعالیت و عملیات و نگهداری دارایی مطابق با شرایط قرارداد اجاره اقدام می‌نماید.
4. بر اساس این الگو، هزینه های استقرار اشخاص حقیقی و حقوقی محاسبه و در مبالغ حمایتی و یا احیانا سرمایه گذاری در واحد مذکور محاسبه می شود.
5. تقویت ارتباط با صنعت و حضور بنگاه های صنعتی در دانشگاه در اولویت قرار می گیرند.
6.   نقش حمایتی در ارتباط با واحدهای فناور و شرکت های دانش بنیان مستقر در دانشگاه میتواند لحاظ شود.

قرارداد اعطای امتیاز

• در این الگو مسئولیت ارائه تمام و کمال خدمات و وظایف شامل بهره‌برداری، نگه­داری، مدیریت، احداث و نوسازی را به بهره‌بردار بخش خصوصی (صاحب امتیاز) واگذار می‌نماید.

1. بخش خصوصی مسئول سرمایه‌گذاری بلندمدت مجموعه می‌باشد. هر چند که بهره‌بردار بخش خصوصی مسئول تأمین دارایی‌ها است ولی چنین دارایی‌هایی حتی در دوره قرارداد در مالکیت دانشگاه می‌باشد.
2. دانشگاه مسئول تعیین استانداردهای عملکرد بوده و باید مطمئن باشد که صاحب امتیاز آنها را احراز می‌نماید.
3. در این نوع قرارداد، نقش دانشگاه از ارائه کننده خدمات به تنظیم‌کننده مقررات مربوط به قیمت و کیفیت خدمات تغییر می‌یابد. صاحب امتیاز، تعرفه‌ها را مستقیماً از مشتریان دریافت می‌نماید. میزان تعرفه‌ها معمولاً در قرارداد واگذاری امتیاز تعیین می‌شوند که اغلب شامل نحوه تغییرات احتمالی آنها در طول زمان نیز می‌شود.
4. دانشگاه حقوق محدودی را برای بخش خصوصی برای اجرای عملیات و نگه­داری یک دارایی در طول یک مدت زمان طولانی مطابق با الزامات عملکردی مشخص شده فراهم می‌نماید.
5. دانشگاه مالکیت دارایی اصلی را حفظ می‌کند و این در حالی است که اپراتور بخش خصوصی مالکیت در زمینه اصلاحات انجام شده در طول دوره اعطای امتیاز را حفظ می‌نماید.

مشارکت مدنی

مشارکت مدنی رایج‌ترین نوع مشارکت در جوامع مختلف است. اساس این نوع مشارکت بر این است که ابتدا آورده‌های طرفین بر اساس مؤلفه های سرمایه گذاری ارزیابی و سنجش شده و مقدار آورده‌های طرفین محاسبه می‌شود. سپس بر اساس همین آورده‌ها، سهم الشرکه برای طرفین تعریف می‌شود.

1. ارزیابی باید توسط مراجع ذی صلاح و با توافق طرفین باشد از جمله هیأت ارزیابی دانشگاه یا هیأت کارشناسی مرکب از کارشناسان رسمی طرفین.
2. پس از ارزیابی آورده‌های طرفین،  سهم الشرکه هرطرف مشخص می‌شود.
3. در برخی پروژه‌ها ممکن است به لحاظ سیاست‌های تشویقی، دانشگاه قسمتی از سهم الشرکه خود را به شریک واگذار نماید تا حاشیه سود شریک بیشتر شده و رغبت لازم برای سرمایه‌گذاری در شریک به وجود آید. یا بر عکس ممکن است به لحاظ سیاست‌های انضباطی، دانشگاه بیشتر از آورده خویش، سهم الشرکه برای خود طلب نماید.

مدل ساخت، بهره برداری و واگذاری (BOT)

- الگوی BOT[1] (ساخت – بهره‌برداری – واگذاری) زمین یا محل انجام سرمایه‌گذاری متعلق به دانشگاه می‌باشد، سرمایه‌گذار یا طرف مشارکت اقدام به ساخت مجموعه‌ای در زمین یا محل متعلق به دانشگاه می‌نماید. پس از تکمیل پروژه، بخش خصوصی در مدت معینی که ابتدا و انتهای آن کاملا در قرارداد به صورت شفاف مشخص می‌شود، از پروژه بهره‌برداری می‌کند.

- شریک موظف است که در مدت معین که طول دوران مشارکت نامیده می‌شود درصدی از درآمدهای پروژه را به دانشگاه بپردازد و پس از پایان دوران مشارکت پروژه را کاملاً به دانشگاه منتقل نماید.

روش BOT مدل‌های مختلفی دارد که عبارت است از:

1. BOT کامل: پس از پایان دوران مشارکت همه چیز اعم از منقول، غیرمنقول و تجهیزات و... کلاً و به صورت صد درصد به دانشگاه واگذار می‌شود.
2. BOT به شرط اموال منقول: پس از پایان دوران مشارکت اموال غیرمنقول (زمین، ساختمان، تأسیسات منصوبه در زمین) به دانشگاه واگذار می‌شود، ولی اموال منقول (تجهیزات، دستگاه‌ها، لوازم) به وسیله شریک جمع‌آوری خواهد شد یا دانشگاه هزینه آن را داده و تصاحب خواهد نمود.
3. BOT به شرط قسمتی از اموال منقول: مشابه مورد فوق الذکر با این تفاوت که در پایان دوران مشارکت فقط قسمتی از اموال به شریک تعلق خواهد گرفت که لیست آن از ابتدا بر در قرارداد خواهد آمد.

مدل ساخت – اجاره – واگذاری (BLT)

در این الگو که ملک یا محل انجام سرمایه‌گذاری متعلق به دانشگاه می‌باشد، سرمایه‌گذار اقدام به احداث یا به گونه‌ دیگری سرمایه‌گذاری می‌نماید. مدت معینی به عنوان طول دوران مشارکت تعریف می‌شود. در این مدت مشارکت رقم مشخص و ثابتی را که مقدار آن در قرارداد قید شده است به عنوان اجاره از دانشگاه دریافت می‌کند (میزان اجاره منوط به درآمد پروژه نیست، به عبارت دیگر پروژه چه سود دهد چه ضرر، سرمایه‌گذار این رقم را دریافت خواهد کرد). پس از پایان دوران مشارکت، کل پروژه به دانشگاه تعلق خواهد گرفت و سرمایه‌گذار خلع ید خواهد شد.

روش BLT مدل‌های مختلفی دارد که عبارت است از:

1. BLT کامل: پس از پایان دوران مشارکت همه‌چیز اعم از منقول، غیرمنقول و تجهیزات و... کلاً و به صورت 100 درصد به دانشگاه واگذار می‌شود.
2. BLT به شرط اموال منقول: پس از پایان دوران مشارکت اموال غیرمنقول (زمین، ساختمان، تأسیسات منصوبه در زمین) به دانشگاه واگذار می‌شود، ولی اموال منقول (تجهیزات، دستگاه‌ها، لوازم) توسط شریک جمع‌آوری خواهد شد یا دانشگاه هزینه آن را داده و تصاحب خواهد نمود.
3. BLT به شرط قسمتی از اموال منقول: مشابه مورد فوق الذکر با این تفاوت که در پایان دوران مشارکت فقط قسمتی از اموال به شریک تعلق خواهد گرفت که لیست آن از ابتدا در قرارداد ذکر خواهد شد.

قراردادهای مدیریتی (بهره­برداری، نگه­داری و مدیریت)

در این الگو، دانشگاه با بخش خصوصی برای نگهداری و مدیریت یک واحد یا سیستمی که خدمات را فراهم می کند پیمان می­بندد. تحت این پیمان، دانشگاه مالکیت خود را بر روی واحد یا سیستم حفظ می­کند، ولی بخش خصوصی ممکن است سرمایه خود را در این راه به کار بیاندازد. بدین ترتیب هر سرمایه به کار افتاده خصوصی و نقش و سهم آن در عملیات و بهره برداری به دقت محاسبه می گردد.

در این نوع قرارداد، نرخ از پیش تعیین شده‌ای به پیمانکار خصوصی برای نیروی کار و سایر هزینه‌های عملیاتی پیش‌بینی شده پرداخت می شود. علاوه بر این، برای ایجاد انگیزه برای بهبود کارایی، در صورت تحقق اهداف از پیش تعیین شده، مقدار مشخصی نیز به پیمانکار پرداخت می‌گردد. جایگزین دیگر این است که سهمی از سود را به پیمانکار پرداخت نمایند. در این حالت نیز تعهد برای سرمایه‌گذاری‌های اصلی همچنان بر عهده بخش عمومی است، به ویژه اینکه، سرمایه‌گذاری برای توسعه و یا بهبود قابل توجه در سیستم همچنان بر عهده بخش عمومی باقی می­ماند.

1. بسیاری از منافع ناشی از بهره‌برداری بخش خصوصی قابل حصول می‌شود، بدون آنکه دارایی‌ها به بخش خصوصی منتقل شوند (مزیت کلیدی).
2. توسعه این قراردادها نسبت به بسیاری دیگر از انواع قراردادها ساده‌تر می‌باشد و کمتر بحث برانگیز است.
3. نسبتاً کم هزینه بوده، همچنین می‌توانند به عنوان یک اصلاح موقتی دیده شوند که بهبودهای متوسطی در مجموعه ایجاد کرده تا زمینه اجرای قراردادها و ساختارهای گسترده‌تر فراهم گردد.

حق امتیاز (رویالتی)،  بدون مالکیت معنوی

در ازای استفاده از امکانات سخت افزاری و نرم افزاری دانشگاه، بدون آنکه دانشگاه در مالکیت معنوی طرح سهیم باشد، تا زمانی که صاحب ایده از ظرفیت های مذکور استفاده می کند، باید درصدی از فروش را به دانشگاه پرداخت می کند.

- هسته ها و شرکت های مرکز رشد در قبال دریافت خدمات و امکانات

- واحدهای توسعه و تحقیق بنگاه های اقتصادی و صنعتی در قبال دریافت خدمات و امکانات (دانش دانشگاه در واحد توسعه و تحقیق و تولید محصول جدید نقشی نداشته است).

- هسته ها و شرکت هایی که دانشگاه برای ایشان بیشتر نقش اختصاص فضای اشتراکی داشته و در تولید دانش نقشی نداشته است.

- طرح هایی که معاونت نوآوری و اقتصادی با وجود مشارکت دانشگاه در آن به دلیل ضعف علمی مالکیت معنوی آن را ارزشمند تشخیص نمی دهد.

- همکاری دانشگاه در بازاریابی محصول با عقد قرارداد بازاریابی به دلیل مشکلات عدم توانمندی در دانش بازاریابی

- همکاری دانشگاه در بهبود کیفیت محصول با عقد قرارداد رویالتی

1. شیوه و فرایند این مدل بر اساس دستورالعملهای مصوب صورت خواهد گرفت.
2. مجموع درصد رویالتی نباید از هزینه های انجام شده از طرف دانشگاه کمتر باشد.
3. امکان تلفیق الگوی اجاره و حق امتیاز وجود دارد.

حق امتیاز (رویالتی) با مالکیت معنوی

- مالکیت معنوی طرح مشترکاً به نام دانشگاه و صاحب طرح به ثبت خواهد رسید. علاوه بر ثبت طرح به صورت مشترک، قراردادی در جهت واگذاری درصدی از مالکیت طرح به دانشگاه منعقد شود.

- عقد قرارداد مالکیت مانع انعقاد قرارداد مشارکت نخواهد شد.

- حق رویالتی بر اساس داده های ارزش محصول قیمت گذاری شده سود حاصله به معادل فروش محصول توافق می شود. در این ارتباط لازم است محصول ارزیابی و میزان دانش فنی و قیمت محصول مشخص شود و نتایج آن به تأیید برسد. در صورتی که مشارکت دانشگاه تنها دانش فنی باشد معادل سهم دانشگاه در دانش فنی محاسبه می شود و در صورتی که آورده دانشگاه علاوه بر دانش فنی به صورت نقدی، غیرنقدی، برند و بازاریابی باشد، سهم هر کدام محاسبه و به سهم کلی دانشگاه در مرحله مشارکت افزوده می شود.

قرارداد رویالتی با درصدی که همتراز درصد مشارکت یا بیشتر است را پس از تایید معاونت نوآوری و امور اقتصادی مشخص می نمایند.

 با توجه به اینکه مالکیت معنوی معمولا تا مدت ثبت ایده مشترکاً به ثبت می رسد مدت قرارداد در قراردادها قید نمی گردد.

- مراکز پژوهشی دانشگاه و اعضای هیات علمی.

- واحدهای فناور و شرکت های دانش بنیان مستقر در دانشگاه.

- طرح های پژوهشی برون و درون دانشگاهی اعضای هیأت علمی.

- دانشجویان دارای پایان نامه های قابل تجاری سازی با بنگاه های اقتصادی و سازمان های دولتی

- طرح های مشترک صنایع و سازمان ها.

- محصولات حاصل از گرانت های پژوهش و فناوری.

1. شیوه و فرایند این مدل بر اساس دستورالعملهای مصوب صورت خواهد گرفت.
2. میزان مالکیت دانشگاه مطابق جداول مالکیت معنوی ابلاغ شده باید تعیین گردد.
3. باید از فرمت های مشخص شده توسط معاونت نوآوری و امور اقتصادی و با تأیید اداره حقوقی دانشگاه استفاده گردد.

فروش یا

بهره برداری از دانش فنی

- اگر محصول یا دانشی در دانشگاه تولید شود، ولی پدیدآورنده و دانشگاه خود تمایلی به تجاری سازی ندارند. پس از مشخص شدن درصد مالکیت افراد و دانشگاه در دانش فنی، نسبت به واگذاری آن به یکی از پدیدآورندگان یا شرکتی که تمایل به تجاری سازی آن دارد (بهره برداری) و حاضر به خرید و یا بهره برداری دانش فنی است اقدام می کنند.

- واحدهای پژوهشی دانشگاه

- شرکت های دانش بنیان مستقر در دانشگاه

- طرح های پژوهشی اعضای هیأت علمی

- دانشجویان دارای پایان نامه های قابل تجاری سازی

- طرح های مشترک با بنگاه های اقتصادی و دستگاه های اجرایی

1. دانشگاه و شرکای فناوری می توانند نسبت به فروش و یا واگذاری دانش فنی برای بهره برداری تا مدت قرارداد، درصد فروش محصول را دریافت نمایند.
2. قیمت گذاری بر اساس ارزیابی ارزیابان معرفی شده از معاونت نوآوری و اقتصادی  قابل فروش و یا واگذاری جهت بهره برداری است. این فرآیند صرفاً به قیمت گذاری دانش فنی مرتبط است و ارتباطی با فرآیند گردش کار قراردادهای مشارکت ندارد.

سهامداری

- دانشگاه در شرکت هایی که خود در شکل گیری آن و یا مراحل ایجاد نقش داشته است می تواند مستقیم سهامدار شود.

- این حالت شامل سهم داشتن در مالکیت معنوی، سرمایه گذاری نقدی و یا سرمایه گذاری در بخشی از دارایی بلا استفاده می باشد.

- میزان سهام به سه عامل سرمایه گذاری، دانش فنی و برند دانشگاه تقسیم می شود که به وسیله ارزیابان باید درصد سهم هر یک در پروژه برآورد شود.

سهم دانشگاه بابت برند، حداقل 10 درصد شرکت خواهد بود و این 10 درصد شامل افزایش سرمایه نبوده و در صورت زیان ده شدن شرکت، نباید زیان مذکور متوجه دانشگاه شود.

شرکت های مادرتخصصی

به منظور مشارکت در طرح های اقتصادی و شرکت های دانش بنیان، شرکت های مادر تخصصی با سهام دانشگاه ایجاد می شود که به عنوان یک هلدینگ عمل کرده و ضمن تأمین اعتبار مورد نیاز برای تولید صنعتی برای تجاری سازی و یا بازاریابی محصولات دانش بنیان نقش ایفا می کند.

شرکت های تعاونی یا سهامی متعلق به اعضای هیأت علمی، کارکنان و دانشجویان می توانند در شرکت های مادر تخصصی از طریق شرکت مذکور مشارکت نمایند، به شرط آنکه سهم دانشگاه حداقل 35 درصد محفوظ بماند. در این حالت توصیه می شود حداقل 10 درصد سهام شرکت بدون آورده بابت برند دانشگاه، به دانشگاه تعلق دارد. 10 درصد مذکور شامل افزایش سرمایه نخواهد شد و در زیان احتمالی شرکت، نباید ضرری متوجه دانشگاه شود، به هرحال در نهایت پس از طی فرآیند کار، موارد به تأیید شورای طرح های اقتصادی و سرمایه گذاری و هیات رئیسه دانشگاه برسد.

در این شرکت ها ظرفیت ایجاد صندوق  های خطر پذیر وجود دارد که این صندوق ها به منظور کمک به شرکت های دانش بنیان برای مدتی معین در شرکت های نوپا سرمایه گذاری نموده پس از مدتی سهام خود را با ارزش افزوده مطلوب به فروش می رساند. شرکت های هلدینگ می توانند با سایر شرکت ها و صندوق های خطر پذیر در جهت سرمایه گذاری های بزرگتر و کاهش مخاطرات برای دانشگاه مشارکت نمایند.

سرمایه گذاری ریسک پذیر دانشگاه در قالب طرح فناوری

دانشگاه با هدف تولید علم و فناوری که به عنوان دارایی فکری، علاوه بر ارزش معنوی می تواند ارزش مادی زیادی را برای دانشگاه به همراه داشته باشد، سرمایه‌گذاری ریسک پذیر بر روی طرح‌های فناوری را با یکی از شرایط ذیل در دستور کار خود دارد:

- مشارکت یا تضمین خرید بخش خصوصی

- مشارکت دانشگاه و تیم مجری در مالکیت معنوی طرح

- تضمین خرید محصول یا حق امتیاز  توسط بخش خصوصی

- سرمایه‌گذاری بر روی دانش های فنی و شرکت های نوپای خروجی از دانشگاه